Erfgoed van de maand: De Steendert in Est

In navolging van het Beestje van de Maand brengen onze specialisten archeologie voortaan ook elke maand een mooie vondst of een vergeten monument onder de aandacht. We starten met De Steendert in Est, want daar zijn een aantal jaren geleden hele bijzondere ontdekkingen gedaan.

Natuurgebied Staatsbosbeheer

De Steendert is nu een natuurgebied van Staatsbosbeheer (SBB) van 90 hectare groot dat
tussen Est en Ophemert ligt. Het was lange tijd in particulier bezit van de familie Mackay. Deze
Schotse familie is geen onbekende in de Betuwe. Aan het einde van de 17de eeuw trouwde
brigade-generaal Aenaes Mackay in Tiel met Margaretha Puchler, de dochter van een
plaatselijk garnizoenscommandant. In het begin van de 19e eeuw werd de familie in de
adelstand verheven. De huidige baron, Aeneas Mackay, draagt nog steeds de titel Heer van
Ophemert en Zennewijnen. Hij bezit nu onder andere nog kasteel Ophemert.

Opknapbeurt om gebied toekomstbestendig te maken

Na bijna 25 jaar is De Steendert toe aan een opknapbeurt. Om het gebied toekomstbestendig
te maken en afwisselender voor mens, plan en dier is SBB bezig met de uitwerking van een
nieuwe gebiedsinrichting. Dit doet ze samen met bewoners, ondernemers, overheden en
belangenorganisaties.

Aanleg waterplassen voor ganzen en andere trekvogels

Van oudsher is De Steendert een drassig maar bosrijk komkleigebied met voornamelijk
beuken en essen. In de afgelopen eeuwen is het gebied geleidelijk aan ontbost en in gebruik genomen door de agrarische sector. Maar de weilanden zijn niet alleen aantrekkelijk voor het vee. Ook vogels komen er graag. Daarom begon SBB in 1998, als onderdeel van het natuurontwikkelingsproject, met de aanleg van twee grote waterplassen
zodat ganzen en andere trekvogels daar in alle rust hun gang kunnen gaan.

Resten uit de late bronstijd (ca. 1200 voor Christus)

Lokale archeologen van BATO (Beoefenaren Archeologie in Tiel en Omgeving) krijgen al snel lucht van de plannen. Als de zuidelijke plas wordt aangelegd, gaan een paar leden op zoek naar bewoningssporen. Het is vrijwel meteen raak: ze vinden op drie plekken aan de randen van de plas resten die teruggaan tot de late bronstijd (ongeveer 1.200 voor Christus). Niet verwonderlijk want de Steendert ligt in een dynamisch gebied waar rivieren ooit vlakbij stroomden. Een van die rivieren (in omvang vergelijkbaar met de Linge) volgde vanuit Ophemert de route langs de Bulkheuvelseweg en een stuk van de Steenderste Uitweg door naar Est. De Karnheuvelse Tochtsloot is nog een restant van deze ruim 3000 jaar oude rivier (restgeul).

Vindplaats uit de Romeinse tijd

Op de noordelijke oever ervan blijkt een vrij bijzondere vindplaats uit de Romeinse tijd te liggen. Niet zozeer bijzonder vanwege de boerderijen die er ooit stonden want resten daarvan kom je vaker tegen in archeologische context. Maar vooral door de unieke vondsten. Bij een zijtak van de rivier vindt men talloze kikkerbotjes bij elkaar. Dat moet een feestmaal geweest zijn. Daar vlakbij werden scherven van een tubulus ontdekt: de Romeinse versie van een verwarmingsbuis. Die vind je niet in een doorsnee Romeinse nederzetting, maar wel in een luxere woning (vaak aangeduid als villa). Niet ver daar vandaan, tussen de twee boerderijen, vond men een oude wijnton die een tweede leven had gekregen als waterput. Het hout van de ton, een zilverspar, dateert uit het jaar 64 na Christus. Op de bodem van de put komt men een ander plankje tegen. Het blijkt één helft van een Romeins schrijfplankje te zijn. In eerste
instantie lijken de lijnen in het plankje niet veel meer te zijn dan een paar krassen. Pas als een specialist uit Leeuwarden op het gebied van Romeinse teksten zich ermee gaat bemoeien verandert dit. Hij leest hierin dat het gaat om een koopacte voor 9 koeien (‘IX boves’) van Lucius Iunius Norbanus. Het jaartal is hier ook in genoemd: 83 na Christus. Het plankje met deze tekst komt erg overeen met een vergelijkbaar schrijfplankje uit het Friese Tolsum. Dat is ver weg van de plek waar dit soort plankjes vaker gevonden worden namelijk in het midden van Nederland in het gebied van de omeinse limes (grenszone) zoals bijvoorbeeld in Leiden, Alphen a/de Rijn en Valkenburg Zuid-Holland. Het is dus niet vreemd dat een plankje op De Steendert is gevonden: Est ligt vlakbij Rijswijk en Maurik, belangrijke plaatsen aan de NederRijn die 2000 jaar geleden de noordgrens was van het Romeinse Limes.

Voorbereidingen booronderzoek

Wie weet wordt er bij de gebiedsinrichting van De Steendert opnieuw een bijzondere Romeinse vondst gedaan. Op dit moment zijn we samen met Staatsbosbeheer bezig met de voorbereidingen voor booronderzoek voorafgaand aan de aanplant van nieuwe bomen