13 STADSGRACHT

De oudste bewoningskern van Culemborg lag waarschijnlijk ter hoogte van de kruising met de Lek en
het stroompje de Meer op een complex van oeverwallen. Deze hoger gelegen plaats staat vandaag de
dag nog steeds bekend als de Vier Hoeken, waar de Kattenstraat, Tollenstraat, Slotstraat en Oude
Vismarkt samenkomen.

De aanleg van de Diefdijk in 1284, leidde er onder andere toe dat enkele ontginningsgebieden zoals Pavye en Parys onbewoonbaar werden omdat door kleiwinning langs de dijk er drassige laagten ontstonden. Het overtollige water kon niet goed meer wegstromen. De mensen die hier woonden vestigden zich noodgedwongen op het hoger gelegen terrein van de huidige Zandstraat, waardoor hier een nieuwe nederzettingskern ontstond: de Nieuwstad, met een eigen parochiekerk, de Janskerk. In de tweede helft van de 14e eeuw werden hier stadsmuren gebouwd. Met de laatste
uitbreiding, de aanleg van de Nieuwstad, aan het eind van de 14e eeuw ontstond een soort van ‘driestad’ die in zijn geheel omgeven werd door grachten. Deze 14e-eeuwse grachtengordel is ook vandaag de dag nog goed herkenbaar in het stadsbeeld.

Bij het uitbaggeren van de stadsgracht in 2004 is uit de grachten is veel vondstmateriaal gevonden, zo ook veel glazen flessen. De ontwikkeling van de fles vanaf de 18e eeuw is te volgen in het vondstmateriaal. De bewaard gebleven zielen (holle inkeping in de bodem van de fles) van ui-vormige flessen laten zien dat ze zowel gemaakt zijn in Engeland als in Nederland en Noord-Duitsland. De oudste flessen hebben een koepelvorm en laten een breed pontilmerk (stempel van de flessenmaker) zien. De jongste flessen hebben een meer kegelvormige ziel. Flessen werden vaak hergebruikt en zijn
pas gedumpt in de gracht toen ze bij gebruik kapot gingen. Vanaf de 18e eeuw zien we de cilinderfles verschijnen, de definitieve vorm van de fles. De cilinderbuik is in een mal geblazen, wat te zien is aan het ruwe oppervlak.